Duklja

Ostaci antičkog grada Duklje, najznačajnijeg urbanog centra na teritoriji Crne Gore u doba rimske dominacije, nalaze se na urbabizovanom području današnje Podgorice, na prostoru između rijeke Zete, Morače i potoka Širalije. Obale ovih rijeka služile su kao prirodna zaštita i istovremeno predstavljale granicu teritorijalnog  širenja naselja.

Grad je bio lociran u neposrednoj blizini glavne rimske saobraćajnice Narona (Vid kod Metkovića) – Scodra (današnji Skadar) sa kojom je bio povezan lokalnim krakom.

Duklja se prvi put javlja pod imenom Doclea u djelima Ptolomeja u II vijeku, dok poznati rimski pisac Plinije iz I vijeka ne pominje Docleu kao naselje, iako dosta govori o ilirskom plemenu Docleati, na čijoj se teritoriji nalazila i po kojem je dobila ime. Osnovana je početkom I vijeka n.e., u početku kao manji kastel koji ubrzo prerasta u veliki utvrđeni grad. Krajem I vijeka, za vrijeme vladavine Vespazijana, dobija status municipijuma. Poslije Dioklecijanovih reformi i osnivanja provincije Prevalis (279. godine) postaje njen centar. Kroz čitavu antiku i rani srednji vijek Duklja je predstavljala važan politički, kulturni i religiozni centar toga kraja, tako da kasnije i cijela oblast po njoj dobija ime.

Iako prirodno zaštićena sa tri strane (vodenim tokovima Zete, Morače i Širajlije), Duklja je bila opasana visokim i jarkim bedemima čija se debljina kretala od 2 do 2,30 m. Njihovi su ostaci sačuvani na čitavom potezu, ponegdje samo u temeljima a na pojedinim mjestima i sa kulama. U utvrđeni grad se ulazilo preko mostova od kojih je jedan išao preko Širalije, a drugi preko Morače. Duklja je urbanistički bila riješena po poznatim antičkim šemama, ali i sa izvjesnim odstupanjima zbog prilagođavanja konfiguraciji terena. Dvije široke ulice koje su se sjekle pod pravim uglom su dijelile grad na četiri dijela. Na krajevima glavne ulice – Via principalis, koja se pružala u pravcu zapad – istok i vezivala mostove na Širaliji i Morači, nalazile su se kapije. Duž nje su bile lijepe antičke građevine – hramovi boginja Rome i Dijane sa brojnim skulpturama, reljefnim medaljonima i natpisima, raskošne palate, trijumfalni slavoluk, terme sa bazenima i podnim mozaicima i drugi urbani objekti.

Razvoj hrišćanske crkvene organizacije u provinciji Prevalis i Duklji kao njenom centru možemo pratiti na osnovu istorijskih izvora i arheoloških ostataka. Istoričar umjetnosti B.Borozan smatra da se „prvo sjedište Dukljanske episkopije može povezati sa izgradnjom trikonhalne crkve u Doljanima i to još u četvrtom vijeku. Širenjem hrišćanstva na prostorima Prevalitane i usljed okolnosti nastalih nakon Teodosijevog dekreta, episkopsko sjedište se nešto kasnije prenosi na prostore Duklje –intra muros- u novosagrađenu baziliku A, da bi konačno, sa topičkim izmještanjem grada (zajedno sa civilnim institucijama) nakon devastacija municipijuma Duklje, bilo prenešeno i episkopsko sjedište u novosagrađenu katedralnu crkvu na Martinićkoj gradini“.

Snadbijevanje grada vodom je vršeno sistemom vodovoda. Glavni vodovod je išao od Cijevne preko Ćemovskog polja, Ribnice i Zlatičkog, a drugi, sporedni, sa brda Lise iznad izvora Širalije. Grad je imao i svoju kanalizaciju, a ostaci ovih objekata – vodovoda i kanalizacije – sačuvani su i otkriveni na više mjesta.

Godine 1873, na Duklji je otkrivena „Podgorička čaša“, koja se sada čuva u Ermitažu u Sankt Peterburgu.

Na osnovu istorijskih podataka, sačuvanih ostataka arhitekture, mnoštva fragmenata monumentalne arhitektonske plastike, epigrafskih spomenika i bogatstva grobnih inventara, moguće je sagledati nekadašnju ljepotu i bogatstvo Duklje, kao i pratiti sve promjene koje su nastajale u toku njenog viševjekovnog i burnog trajanja.

IZVOR: Kulturna baština Podgorice, grupa autora. Godina izdanja: 2011. Izdavač: JU Muzeji i galerije Podgorice